Majestueus Willibrordusorgel bestaat 100 jaar

Met zijn bijna 80 registers en 5000 pijpen is het Willibrordusorgel in de Kathedrale basiliek Sint Bavo een van de grootste kerkorgels van Nederland. Door zijn rijkdom aan klankkleuren leent het zich bij uitstek voor het grote romantische repertoire. Dit jaar viert het instrument zijn 100ste verjaardag. Het orgel kende een roerige geschiedenis.
Die geschiedenis begint in 1923 in de Amsterdamse St. Willibroduskerk buiten de veste. De kerk van Pierre Cuypers staat er dan al 50 jaar, maar zonder torens en zonder hoofdorgel. De Friese bouwer Joseph Adema, die daarvoor al het orgel in de Mozes en Aäronkerk heeft gebouwd, krijgt de opdracht. Een groots instrument moet het worden in de stijl van de orgels die Cavaillé-Coll in vele Franse kerken heeft gebouwd, orgels die met hun vele klankkleuren een symfonieorkest kunnen nabootsen en die niet alleen als ondersteuning van de kerkdienst maar ook als concertinstrument kunnen worden gebruikt.
Slechts dertig van de beoogde 64 registers zijn voltooid als het instrument in gebruik wordt genomen. Maar ook dan al prijst dagblad De Tijd “het heldere, frissche en klare klankkarakter, […] dat bewaard blijft van het zachtste piano tot het krachtigste forte”. De jaren erna worden er registers toegevoegd en krijgt het orgel zijn front. Maar pas in 1946 mag Hubert Schreuder, neef en opvolger van Adema, het instrument afbouwen. 64 stemmen telt het dan. “Een vorstelijk instrument” vindt het Nederlands Dagblad. “De Franse tongwerken en vooral het vrijwel voor Europa unieke violenkoor […] is bijzonder te noemen”. Zo krijgt het orgel ook naam als concertinstrument. Grote organisten uit binnen- en buitenland bespelen het.
Maar twintig jaar later al dreigt plotseling het einde. De Willibrorduskerk is bouwvallig geworden en moet worden afgebroken. Een koper voor het enorme instrument met een vloeroppervlakte van 100 vierkante meter laat zich moeilijk vinden. Sloop dreigt. Op het laatste moment koopt de mede door organist Thijs Kramer opgerichte Stichting Willibrordusorgel het instrument om het van de ondergang te redden. De duizenden pijpen, sommige met een lengte van bijna tien meter, moeten worden opgeslagen in boerderijen en garages in de Haarlemmermeer.
Uiteindelijk vindt het orgel in 1971 een passende plek in de Kathedrale basiliek Sint Bavo. “Al met al is het nu een instrument dat onder de monumentale orgels een bijzondere plaats inneemt. Het is in ons land één van de zeer weinige orgels waarop de romantische orgelliteratuur goed verantwoord kan worden uitgevoerd”, schreef het Nederlands Dagblad in 1975. In de jaren daarna werd het instrument nog voorzien van extra registers.
De Stichting Willibrordusorgel organiseert iedere zomer een reeks orgelconcerten. Elke drie jaar vindt op het instrument het Internationale Cesar Franck Concours plaats.
De 100ste verjaardag van het instrument wordt komende maand gevierd met vijf concerten. De vaste organist van de St. Bavo, Ton van Eck, opent op maandag 28 augustus de concertreeks met onder andere werken van de Haarlemse componisten Hendrik Andriessen en Albert de Klerk die als organisten het instrument op zijn oorspronkelijke plaats nog hebben bespeeld. Ook klinkt, zo zegt men voor het eerst in Nederland, de majestueuze Tweede symfonie voor orgel en koperblazers van de Zweedse organiste en componiste Elfrida Andrée uit 1893. Een week later brengt de Argentijnse concert-organist Hector Olivera een gevarieerd programma met muziek van J.S. Bach en Hendrik Andriessen maar ook met tango’s van Piazzolla en ‘Bohemian Rhapsody’ van Queen. Het Amsterdam Saxophone Quartet staat op maandag 11 september Ton van Eck terzijde, terwijl Bert van den Brink zich een week later vergezeld weet van trompettist Ruben Drenth. Olivier Latry , vaste organist van de Parijse Notre-Dame, sluit de serie op donderdag 28 september af met een Frans recital met onder andere delen uit Saint-Saëns’ ‘Carnaval des animaux’.

The Crossing Choir centraal in tweede editie Big Sing

The Crossing Choir - foto: John C. Hawthorne

The Crossing Choir komt terug naar Haarlem. Het gelauwerde koor uit Philadelphia maakte vier jaar geleden tijdens de Koorbiënnale indruk met de muziektheaterproductie ‘Aniara’. Komende week opent het gezelschap met de voorstelling ‘Farming’ The Big Sing. Het Haarlems-Amsterdamse festival, dat vorig jaar de Koorbiënnale naar een hoger plan tilde, vindt voor de tweede keer plaats.
Donald Nally, dirigent van The Crossing Choir is altijd op zoek naar nieuwe ideeën. Vier jaar geleden vatte hij het plan op om een voorstelling te maken over voedsel, boeren, geld en het milieu. Op teksten van William Penn, stichter van de kolonie Pennsylvania, maar ook van Amazon-baas Jeff Bezos, schreef de Amerikaanse componist Ted Hearne een stuk van ongeveer 70 minuten voor koor en instrumentaal ensemble.
Het werk beleefde vorige week zijn wereldpremière op een stuk boerenland in de buurt van Newtown in Pennsylvania. In Haarlem zingt The Crossing Choir ‘gewoon’ binnen, al heeft De Schuur natuurlijk wel zijn naam mee.
The Crossing Choir vervult dit jaar een centrale rol op het festival. Behalve de Europese première van ‘Farming’ brengt het koor in Amsterdam ook ‘Titration’, een a cappella-cyclus van de Amerikaanse componist Shara Nova en werkt het, samen met het Ragazze Quartet en regisseur Jorinde Keesmaat, in het openbaar aan de voorstelling SIN-EATER, die komend najaar in première moet gaan.
Gloednieuw is ook ‘The Protest & The Prophecy’, een grootschalige voorstelling in twee delen die componist David Dramm in opdracht van The Big Sing maakte. Voor ‘The Protest’ liet Dramm zich inspireren door de protestliederen uit de jaren ’60. Hij ging aan de slag met teksten die honderden jongeren uit Haarlem en Amsterdam voor de gelegenheid schreven. Het resulteert in een protestmars die op 6 juli door de Haarlemse binnenstad zal trekken langs groepjes muzikanten. Aansluitend zal in de Grote of St. Bavokerk Dramms nieuwe koorwerk ‘The Prophecy’ klinken.
Net zoals ‘voorganger’ de Koorbiënnale duikt The Big Sing in de diepte en de breedte. Naast gloednieuwe noten zijn er ook heel oude composities te beluisteren. De zangers van Cappella Pratensis scharen zich op woensdag 5 juli rond (kopieën van) de 500 jaar oude Bossche koorboeken. Onder aanvoering van zanger en dirigent Stratton Bull zingt het daaruit onder andere een mis van Nicolas Champion.
Ook herdenkt The Big Sing alsnog de 500ste sterfdag van de in 1521 gestorven componist Josquin des Prez. Het Belgische ensemble Graindelavoix duikt onder leiding van Björn Schmelzer in zijn intense late werk. Tijdens een gratis ‘bonusconcert’ op zondag 2 juli reist het Londense The Choir of Royal Holloway in de Grote of St. Bavokerk door drie eeuwen koormuziek.
Lichtere muziek klinkt er in PHIL tijdens een dubbelconcert van MAZE en The New Gospel Sensation op 7 juli en tijdens een optreden van The Real Group uit Zweden een dag later.
Beide concerten maken deel uit van THEBIGSING@PHIL. Drie dagen lang kunnen zangers, koren en dirigenten meezingen met MAZE en The Real Group, workshops volgen en zich laten coachen.
Vertrouwde onderdelen van de Koorbiënnale keren terug. Zaterdag 1 juli laten tientallen amateurkoren van zich horen tijdens de Hofjesconcerten. Ook is er weer een Korennacht waarbij de deelnemers op de fiets verschillende verrassingsconcerten op onverwachte plekken aandoen. Dit keer voeren de routes niet door de Haarlemse binnenstad maar door de natuur van Overveen.

Orffs Carmina Burana: het onontkoombare ritme van het lot

Onstuitbaar draait het grote rad van het lot. Wie bovenaan staat en in welvaart leeft kan zomaar tot de bedelstaf vervallen. En wie nu nog in het stof moet bijten kan met het nodige fortuin opklimmen tot de top. Het lot geeft en het lot neemt. Zo was het eeuwen geleden en zo is het nu nog. Vrouwe Fortuna heeft vele componisten geïnspireerd. Maar het bekendste stuk over het lot staat ongetwijfeld aan het begin en het einde van de ‘Carmina Burana’ van Carl Orff. “O Fortuna, net als de maan groei je en krimp je dan weer en zo maak je ons leven tot een vloek”, zingt het koor in een onontkoombaar ritme. In een klooster in het Duitse Benediktbeuern dook in 1803 een manuscript op met ruim middeleeuwse wereldlijke liederen. Verrassend fris en herkenbaar voor de moderne mens. Meer dan honderd jaar later plukte Orff er 24 uit en zette ze op theatrale, meeslepende muziek. “Alles wat ik toe nu geschreven heb kan weg”, schijnt hij zijn uitgever gezegd te hebben, “mijn echte werk begint hier.” Zijn ‘Carmina Burana’ groeide uit tot een wereldhit. De componist ordende de liederen in drie groepen. ‘In de lente’ bezingt de ontluikende natuur, de smeltende sneeuw, de kwinkelerende nachtegaal, de opbloeiende weidevelden. ‘In de taveerne’ is gewijd aan de menselijke geneugtes. Een gebraden gans jammert over zijn droevig lot, een abt wordt dronken en de wijn vloeit rijkelijk. In het derde gedeelte gaat het over de liefde. Concertkoor Haarlem brengt op zondag 14 mei onder leiding van Bernhard Touwen de bewerking die Orffs leerling Wilhelm Killmayer in 1956 op verzoek van de componist maakte. De twee pianisten Hans van Beelen en Charlie Bo Meijerring nemen de plaats in van het symfonieorkest. Ze worden bijgestaan door niet minder dan zes slagwerkers van RBO Sinfonia. Zo zullen Orffs sprekende ritmes extra scherpte krijgen. Solisten, Kinderkoor van de Koorschool Haarlem, Concertkoor Haarlem, Hans van Beelen en Charlie Bo Meijering (piano) en slagwerkers van RBO Sinfonia  o.l.v. Bernhard Touwen met ‘Carmina Burana’ van Orff, ‘Schicksallied’ en ‘Begräbnisgesang’ van Brahms en Toccata van Chávez, op zondag 14 mei in PHIL Haarlem. Aanvang: 15.00.  

Stabat Mater ten bate van Oekraïense weeskinderen

Musici en solisten uit Oekraïne geven op zaterdag 29 april een uitvoering van het prachtige, soms schrijnende, soms uitbundige Stabat Mater van Pergolesi. De opbrengsten gaan naar een kinderopvanghuis in Lviv.
Het bijzondere benefietconcert is een initiatief van de Hannie van Osnabrugge uit Heemstede. Op de website van haar stichting Ultimate Stabat Mater Website staat al vijfentwintig jaar lang een nog steeds uitdijende rijkdom aan informatie over de verschillende toonzettingen van het Stabat Mater. De Latijnse mystieke tekst over Maria die haar gekruisigde zoon beweent, moet ergens in de 12de of 13de eeuw geschreven zijn en inspireerde sindsdien honderden componisten. Van al die Stabat Maters is die van Pergolesi een van de bekendste.  
De website, vertelt Van Osnabrugge, was een cadeau voor haar in 2005 overleden partner Hans van der Velden. Die begon in 1992 met het verzamelen van cd’s met uitvoeringen van het Stabat Mater en zocht daar ook de nodige informatie over op. De site werd in het Engels vertaald en bereikte zo een internationaal publiek. Van over de hele wereld stromen sindsdien opnames maar ook vertalingen van de Latijnse tekst toe. 
Eind vorig jaar kwam Van Osnabrugge via een medebestuurslid van de stichting in contact met Olena Prokopovych, een in Oekraïne geboren Amerikaanse. Zij maakte een Oekraïense vertaling van het Stabat Mater, die ook op de site is te lezen. Ze belden via Zoom en zo ontstond het idee voor een Nederlands benefietconcert voor Oekraïne met het Stabat Mater’ van Pergolesi.
Van Osnabrugge ging op zoek naar een mede-organisator: “ De stichting ‘Podia Heemstede’ reageerde meteen heel enthousiast. Ze hielp mee met het zoeken naar artiesten en zorgden dat we de Oude Kerk in Heemstede gratis ter beschikking kregen.” 
“Via via hoorde ik over een opvanghuis in Deventer voor Oekraïense musici”, vervolgt ze. “Onder leiding  van de Nederlandse dirigent Jeroen Weierink hebben die musici samen een orkest gevormd dat onder de naam Ukraine Liberation Orchestra concerten geeft.” Alsof het zo moest zijn bleek het ensemble zelf al bezig met het Stabat Mater van Pegolesi. Het oorspronkelijke plan om het stuk in het Oekraïens uit te voeren blijft een wens voor de toekomst. Het bleek te lastig om Pergolesi’s noten in de partituur op korte termijn van de Oekraïense woorden te voorzien.
Als opmaat voor het Stabat Mater begeleidt het Ukraine Liberation Orchestra de sopranen Maria Knihnytska en Tania Yefimenko en bariton Volodymyr Yefimenko in onder andere ‘Dido’s Lament’ van Purcell, het Ave Maria van Caccini en ‘Ave Maria’ uit Othello van Verdi. Ook klinkt het lied ‘Hope’ dat de Nederlandse componist Geert Christenhusz speciaal voor het Ukraine Liberation Orchestra geschreven heeft.
Van Osnabrugge heeft veel vertrouwen in het welslagen van het benefietconcert: “Het loop heel goed. We hebben al veel donaties binnen. Zo heeft de Protestantse Kerk in Bennebroek in no time duizend euro bijeen gebracht.  Dat maakt het voor ons mogelijk om Oekraïense vluchtelingen gratis toegang te geven.”

Benefietconcert door solisten en het Ukriane Liberation Orchestra o.l.v. Jeroen Weierink met het Stabat Mater van Pergolesi en werken van Elgar, Purcell, Caccini, J.S. Bach, Vermenych, Verdi en Christenhusz, op zaterdag 29 april in de Oude Kerk in Heemstede. Aanvang: 15.30 uur.
Voor meer informatie zie: www.podiaheemstede.nl