130 jaar Matthäus Passion in Haarlem
(Afbeelding uit collectie Noord-Hollands archief)
Het is donderdagavond 27 april 1893, ruim drie weken na Pasen. De Grote Kerk in Haarlem zit helemaal vol. “Geen voor het doel bruikbaar plekje in het reusachtige gebouw bleef onbezet”, zal het Haarlemsch Advertentieblad twee dagen later melden. Onder het imposante Müller-orgel staan de driehonderd zangers van het Toonkunstkoor Haarlem. Daarvoor zetelen de leden van het vijf jaar geleden opgerichte Concertgebouworkest. Iedereen gaat gekleed in stemmig zwart. De dames van het koor hebben afgezien van iedere opsmuk. Uit alles blijkt dat hier iets gewichtigs en plechtigs te gebeuren staat. Dirigent Willem Robert heft zijn armen en dan klinkt de ‘Matthäus Passion’ van Johann Sebastian Bach voor de eerste keer in Haarlem.
Inderdaad een bijzondere gebeurtenis. Meer dan 150 jaren zijn verstreken sinds Bach zijn meesterwerk, het grootste stuk dat hij ooit heeft geschreven, op Goede Vrijdag 1727 in Leipzig voor het eerst tot klinken heeft gebracht. De componist bleef tot 1742 aan het stuk sleutelen. Daarna verdween het werk in de kast om er pas in 1829 door Felix Mendelssohn-Bartholdy weer uit te worden gehaald. Na de herontdekking heeft het stuk zich over Duitsland verspreid. In sommige steden is daar zelfs een jaarlijkse traditie gegroeid. Maar het heeft nog tot 1870 geduurd voordat Bachs Matthäus Passion Nederland bereikte. Op verschillende plaatsen is het stuk hier inmiddels uitgevoerd maar nog niet in Haarlem.
Er is dan ook reikhalzend naar de uitvoering uitgekeken. De kranten hebben er al tijden vol van gestaan. Dat begon in november toen het bestuur van de Haarlemse afdeling van het Toonkunstkoor de kerkvoogden toestemming vroeg om de Matthäus in de Grote Kerk te mogen uitvoeren. Het Haarlemsch Advertentieblad wenst “onze afdeeling en in het bijzonder den heer Robert, die opnieuw bewijst wat aan te durven, een goed succes op deze werkelijk grootsche onderneming.”
De uitvoering is een groot succes. “Het laat zich bevroeden hoe machtig […] de indruk moest zijn, die het muzikaal doorwrochte en edel gebouwde werk op de hoorders maakte”, schreef de Nieuwe Haarlemsche Courant. Dat smaakt naar meer zou je denken. Toch zou het nog negentien jaar duren voordat het stuk opnieuw in de stad tot klinken kwam.
Ook die tweede uitvoering is een grote evenement. Elektrische lampen met een lichtsterkte van 5000 kaarsen, verlichtten het podium. De totale kosten van de uitvoering bedragen niet minder dan 5000 gulden, destijds een enorm bedrag. Het Haarlems Dagblad meende dan ook: “Verwacht mag worden dat het geheele muzikale Haarlem deze zeldzame uitvoering zal bijwonen”.
Er volgden nog uitvoeringen in 1924, 1925 en 1926 onder leiding van Evert Cornelis, de dirigent van het Utrechts Symfonie Orkest. Maar een echte jaarlijkse traditie krijgt Haarlem pas in 1929 als COV Haarlem onder leiding van Willem Roberts zoon George Robert het stokje van het Toonkunstkoor overneemt. De Grote Kerk wordt verruild voor de ‘Gemeentelijke Concertzaal’. De Christelijke Oratoriumvereniging heeft de ‘Matthäus Passion’ sindsdien bijna elk jaar op Goede Vrijdag uitgevoerd. Alleen in de oorlogsjaren en tijdens de corona-pandemie bleef het stil.
Tegenwoordig is Haarlem nog een tweede jaarlijkse uitvoering rijk. Het Toonkunstkoor Amsterdam, dat in het begin van de 20ste eeuw meewerkte aan de roemruchte Matthäus-traditie van Willem Mengelberg en zijn Concertgebouworkest, voert Bachs meesterwerk sinds 2008 op Palmzondag uit in de Philharmonie.
Solisten, Roder Jongenskoor, Toonkunstkoor Amsterdam en het Concertgebouw Kamerorkest o.l.v. Boudewijn Jansen met de ‘Matthäus Passion’ van J.S. Bach, op zondag 2 april in de Philharmonie in Haarlem. Aanvang: 14.00 uur.
Solisten, Koorschool Sint Bavo, COV Haarlem en Barokensemble Eik en Linde o.l.v. Piet Hulsbos met de ‘Matthäus Passion’ van J.S. Bach, op vrijdag 7 april in de Philharmonie in Haarlem. Aanvang: 19.30 uur.
Lees ook:
- Terugblik op de uitvoering van de 'Matthäus Passion' door COV Haarlem van 15 april 2022
- Vooruitblik op de 'Matthäus Passion' door COV Haarlem in 2022